Een brood stelen

Op 2 oktober 1996 haalde bisschop Tini Muskens van Breda de landelijke pers met zijn uitspraak dat iemand die te arm is om een brood te kopen het recht heeft om het te stelen. Politici van links tot rechts lieten hun afkeuring horen.

Eén van hen was Frits Bolkestein. Hij gaf zijn verontwaardiging nog een extraatje mee door de bisschop met zijn eigen wapen te bestrijden: de bijbel. Wie uit honger stal, moest dat zevenvoudig terug betalen, aldus de Heilige Schrift zélf. De kerkvorst uit Breda kreeg een koekje van eigen deeg.

Het staat er inderdaad, in Spreuken hoofdstuk 6, vers 30 en 31:

ze verachten een dief niet wanneer hij steelt,-
om zijn lege keel te vullen
wanneer hij honger lijdt;
is hij betrapt
dan moet hij zevenvoudig vergoeden,-
al het geld bij hem in huis moet hij afgeven;
(Naardense vertaling)

Ik weet niet of iemand Frits Bolkestein ooit heeft uitgelegd dat hij met deze tekst de bisschop helemaal niet kapittelde over stelen, maar over vreemdgaan. Dat zie je als je de tekst eromheen leest:

Zal iemand vuur in zijn boezem nemen,
 dat zijn klederen niet verbrand worden?
Zal iemand op kolen gaan,
 dat zijn voeten niet branden?
Alzo die tot zijns naasten huisvrouw ingaat;
 al wie haar aanroert, zal niet onschuldig gehouden worden.
Men doet een dief geen verachting aan,
 als hij steelt om zijn ziel te vullen, dewijl hij honger heeft;
En gevonden zijnde, vergeldt hij het zevenvoudig;
 hij geeft al het goed van zijn huis.
Maar die met een vrouw overspel doet, is verstandeloos;
 hij verderft zijn ziel, die dat doet;
Plage en schande zal hij vinden,
 en zijn smaad zal niet uitgewist worden.
Want jaloersheid is een grimmigheid des mans;
 en in den dag der wraak zal hij niet verschonen.
Hij zal geen verzoening aannemen;
 en hij zal niet bewilligen, ofschoon gij het geschenk vergroot.
(vers 27 t/m 35 in de Statenvertaling)

De strekking van deze tekst is duidelijk: wie steelt, zal gebukt gaan onder de strenge boetes, maar verliest zijn eer niet. Wie het met de vrouw van een ander doet, verliest zijn eer en mogelijk zelfs zijn leven. Je kunt dus veel beter een dief zijn dan vreemd gaan. Een liberaal als Bolkestein zal dat onmiddellijk herkennen als een zuiver utilitaristisch argument, gespeend van iedere neiging tot moraliseren.

Toch is dat niet het hele punt van deze tekst. De schijver van het boek Spreuken verwijst impliciet namelijk naar enkele voorschriften uit de wet van Mozes, de thora:

stel, iemand stéélt een os, of een schaap,
en hij heeft hem geslacht of verkocht:
met vijf stuks rundvee
maakt hij het goed voor de os
en met vier stuks wolvee voor het schaap.
Wordt het gestolene levend bij hem teruggevonden, een koe, een ezel, een geit of een schaap, dan moet hij een dubbele vergoeding geven.

Als hij, betrapt, wordt aangetroffen
met het gestolene in zijn hand,
van os tot ezel tot schaap, nog levend,
zal hij het met het dubbele vergoeden.
(Exodus 21:37 en 22:3 in de Naardense vertaling)

Dit is ‘pluk ze’-wetgeving uit de oudheid. Ook destijds vond men al dat misdaad niet mocht lonen. Wie vee stal, moest niet alleen betalen voor de geleden schade. Ook de winst die op ‘slacht en verkoop’ was geboekt, moest worden terugbetaald. Vandaar de vier- tot vijfvoudige vergoeding. Wanneer de rechtmatige eigenaar de levende have wél ongeschonden terug kreeg, gold alleen een dubbele vergoeding: teruggave van het vee zelf, plus een boete die bij de ernst van het misdrijf paste.

De hoogste vergoeding was het vijfvoudige van wat gestolen was, maar zeker niet het zevenvoudige. De hongerige dief die de schrijver van Spreuken voor ogen heeft, wordt dus te streng gestraft, veel strenger dan de eigen wetten voorschrijven.

De door Frits Bolkestein aangehaalde tekst stelt dat stelen en daarvoor onrechtvaardig streng gestraft worden, altijd nog beter is dan vreemdgaan, niet dat wie een brood uit honger steelt, dat zevenvoudig moet terugbetalen. Sterker nog: de tekst gaat er zelfs van uit dat dat niet het geval is.

De politicus dacht de bisschop te kunnen overtroeven. In de ogen van de landelijke pers heeft hij dat ook beslist gedaan. Eén nul voor Bolkestein. Nu is dat voor een politicus ook voldoende: scoren terwijl de camera’s gericht zijn op het tumult, dát telt.

Dat je achteraf op de band kunt zien dat de scorende politicus eigenlijk buitenspel stond en een onkundig voetballer bleek, haalt hoogstens een half kolommetje op pagina drie…

…of een blogpost op Les Clochards.